• اعتقادات و معصومین

مهدویت : صفات امام۴

• 2015-07-03
• 4 دیدگاه
• monzer

“پارسایی”، “عدالت”

صفات امام در کتب شیعه وسنی به شکل های مختلف مورد بحث قرار گرفته و میتوان  دلیل بیشتر این اختلافات را نگاه زمینی به منصب امام و خلیفه در نزد اهل سنت ودید الهی بودن آن  در نزد شیعه دانست

یکی از اهداف مهم امامت، برقراری عدل و داد در جامعه اسلامی است. به تعبیر امام علی(ع)، برترین ارمغان برای والیان و زمامداران این است که در قلمرو حکومت و رهبری آنان عدالت برقرار باشد. “انَّ افضل قرّه عین الولاه استقامه العدل فی البلاد” بدیهی است، نخستین شرط تحقق هدف مزبور، آن است که امام و پیشوای جامعه فردی عدالت پیشه و دادگستر باشد.

“پارسایی”، “عدالت”

صفات امام در کتب شیعه وسنی به شکل های مختلف مورد بحث قرار گرفته و میتوان  دلیل بیشتر این اختلافات را نگاه زمینی به منصب امام و خلیفه در نزد اهل سنت ودید الهی بودن آن  در نزد شیعه دانست

یکی از اهداف مهم امامت، برقراری عدل و داد در جامعه اسلامی است. به تعبیر امام علی(ع)، برترین ارمغان برای والیان و زمامداران این است که در قلمرو حکومت و رهبری آنان عدالت برقرار باشد. “انَّ افضل قرّه عین الولاه استقامه العدل فی البلاد” بدیهی است، نخستین شرط تحقق هدف مزبور، آن است که امام و پیشوای جامعه فردی عدالت پیشه و دادگستر باشد.

با این حال، مذاهب کلامی در این باره اتفاق نظر ندارند. برخی عدالت و پارسایی را از شرایط امامت دانسته‏اند. بر این اساس، کسی که فاقد چنین ویژگیی باشد، شایستگی تصدی مقام امامت را ندارد؛ ولی برخی دیگر لزوم ان را منکر شده‏اند. در این رابطه که آیا ظلم و فسق ثانوی مایه عزل امام از مقام امامت می‏گردد نیز دو دیدگاه مطرح شده است.

اختلاف دیگر درباره وجوب یا عدم وجوب اطاعت از پیشوای جائر و فاسق است.

اما این که آیا قیام علیه پیشوای ستمکار و فاسق جایز است یا نه، مورد دیگری از اختلاف در این مسئله است. اینک اقوال مذاهب کلامی را درباره مسند مزبور نقل و بررسی می‏کنیم:

شیعه اثنی عشری:

از نظر شیعه امامیه، در لزوم این صفت برای امام تردیدی نیست. آنان در این باره به عصمت امام اعتقاد دارند. با وجود صفت عصمت، عدالت و پارسایی در کامل‏ترین سطح آن تحقق خواهد یافت.

گذشته از این، شیعه امامیه به لزوم افضل بودن امام در صفات کمال نفسانی ـ که عدالت از برجسته‏ترین آنهاست ـ معتقدند. ابن میثم بحرانی در این‏باره گفته است: “بر اساس این که ما لزوم عصمت امام را اثبات کردیم، امام باید اصول کمالات نفسانی که عبارتند از: علم، عفت، شجاعت و عدالت را دار باشد”.

سپس درباره لزوم عدالت گفته است: “اگر امام عادل نباشد یا تسلیم ظلم و ستم می‏شود، که از رذایل اخلاقی و مخالف با عصمت است یا به دیگران ستم می‏کند، که از گناهان کبیره است و با عصمت منافات دارد”.

اسماعیله:

شیعه اسماعیلیه نیز عصمت رااز صفات امام دانسته‏اند. بر این اساس، عدالت و پارسایی از نظر آنان از شرایط امامت خواهد بود. اصولاً در مذهب اسماعیلیه امام از جایگاه و مقام بس والایی برخوردار است؛ تا آن جا که از مقام نبوت نیز بالاتر است. مسلّم است که چنین مقام و منزلت والایی با ظلم و فسق سازگاری ندارد.

زیدیه:

شیعه زیدیه نیز پرهیزگاری و زهد را از شرایط و صفات امام می‏داند. حمیدان بن یحیی، از علمای برجسته زیدیه، سخاوت، زهد و پرهیزگاری را از صفات امام برشمرده است. دیگر پیشوایان و عالمان زیدیه نیز همین عقیده را دارند.

اصولاً از نظر زیدیه، هر یک از فرزندان و نوادگان حضرت فاطمه زهرا(ع) که عالم به شریعت، زاهد و شجاع باشد و در راه خدا قیام کند و مردم را به دین حق دعوت نماید، امام خواهد بود.

حاصل آن که، از نظر شیعه عدالت و پارسایی از صفات لازم امام به شمار می‏رود و در این باره میان فرقه‏های شیعه اختلافی وجود ندارد.

معتزله:

علمای معتزله هم عدالت و پاکدامنی را از صفات و ویژگی‏های امام دانسته‏اند.

قاضی عبدالجبار معتزلی بر لزوم صفت عدالت در امام و فاسق نبودن او به دو وجه زیر استدلال کرده است:

۱ ـ در شاهد و قاضی، عدالت معتبر است؛ و امامت بر آن دو برتری دارد. هرگاه فسق مانع از آن است که فردی قاضی یا شاهد در فعل خصومت باشد، به طریق اولی مانع از امامت، او خواهد بود.

۲ ـ از وظایف امام این است که حقوق مردم را استیفا کند، حدود و احکام الهی را اجرا نماید و اموال عمومی را در موارد مناسب مصرف کند؛ و فرد فاسق شایستگی این امور را ندارد.

اشعریه

رأی مشهور میان متکلمان اشعری این است که عدالت و پارسایی از صفات لازم برای امام است. در این جا آراء برخی از مشاهیر آنان را یادآور می‏شویم:

عبدالقاهر بغدادی گفته است: “یکی از صفات امام، عدالت و پاکدامنی است؛ و کمترین درجه‏ای از این صفت که در امام لازم است، همان است که در شاهد معتبر است.”

ابوحامد غزالی هم صفاتی را که در قاضی معتبر است، در امام لازم دانسته است؛ که عدالت و پارسایی از آن جمله است.

سعد الدین تفتازانی در باره لزوم صفت عدالت در امام گفته است: “انسان فاسق به اصلاح امور دینی قیام نمی‏کند و اوامر و نواهی او مورد اعتماد نخواهد بود، و فرد ستمکار نظم دین و دنیای مردم را مختل می‏سازد؛ در این صورت، چنین فردی چگونه شایستگی امامت و ولایت را دارد. غرض از امامت، دفع شرّ ظالم است. آیا شگفت نیست که گرگ را به شبانی گوسفندان برگزینید.

عضد الدین ایچی گفته است: “امام باید عادل باشد، تا به مردم ستم نکند. سید شریف جرجانی در شرح کلام وی گفته است: “زمامدار فاسق چه بسا برای اغراضی نفسانی خود در اموال عمومی تصرف نامشروع می‏کند و در نتیجه حقوق مردم ضایع می‏گردد.