عوارض ناشناخته محصولات دستکارى شده ژنتیکى
روند رو به پیشرفت اکتشافات علمى و اختراعات تکنولوژیک، بدانجا رسیده است که مىتواند در ژنها و هستههاى سلولى موجودات، تغییر و تحولاتى را ایجاد نموده و پدیدهها و موجوداتى جدید اعم از گیاهى و جانورى را خلق نماید، اما سؤالى که در این میان بدون پاسخ و مبهم مانده، این است که آیا پدیده دستکارى در ماهیّت و عناصر مشکلّه موجودات و مخلوقات خداوند، امرى بىخطر و فاقد عوارض زیستمحیطى و بهداشتى و… است؟ مقاله زیر، به اجمال، مطالبى درباره این سؤال مطرح کرده است.
بیستم مى سال ۱۹۹۹ بود که اصطلاح »آلودگى ژنتیکى« رسماً وارد فرهنگ عمومى شد. دانشمندان دانشگاه کورنل طى گزارشى در نشریه »نیچر« اعلام نمودند که ذرت اصلاح شدهاى که حاوى نوعى ژن سمّى با عنوان »بىتى« بود، سبب نابودى ۴۴ درصد کرمْ پروانههایى شد که از برگهاى این نوع ذرت تغذیه نمودند و این در حالى بود که همه کرمْ پروانههایى که از گروههاى طبیعى استفاده نموده بودند، زنده ماندند. نتایج این رویداد، زمانى تکاندهندهتر است که از این حقیقت آگاهى یابیم که امروزه حدود ۲۵ درصد محصول ذرت آمریکا، حاوى ژنِ پیوندى بىتى است و ایالتهاى شمالى آمریکا که مرکز اصلى تولید این محصول کشاورزى هستند، دقیقاً همان منطقهاى است که همه ساله، نیمى از این نوع پروانه در آن جا متولد مىشوند.
حقیقت آن است که محصولات اصلاح شده ژنتیکى، به نحوى اساسى با محصولات طبیعى متفاوتاند و این تفاوت اساسى ریشه در این واقعیت دارد که این نوع محصولات دربرگیرنده ژنهایى در ساختار زیستى خود هستند که از گونههایى کاملاً نامرتبط، به این ساختار راه یافته است.
به دنبال آشکار شدن نتیجه این تحقیقات، شمار دیگرى از دانشمندان از پیامدهاى زیستمحیطىِ دیگر محصولات اصلاح شده ژنتیکىاى که هم اینک در عرصه مزارع کشاورزى شاهد کشت آنها هستیم، ابراز نگرانى کردهاند. تعدادى از منتقدین نیز این سؤال را مطرح مىنمایند که چرا این گونه مطالعات، پیش از معرفى و استفاده از محصولات اصلاح شدهاى همانند ذرت، سویا، پنبه و… که هم اینک میلیونها هکتار از زمینهاى کشاورزى را تحت پوشش خود قرار دادهاند، صورت نمىپذیرد؟ حقیقت آن است که محصولات اصلاح شده ژنتیکى، به نحوى اساسى با محصولات طبیعى متفاوتاند و این تفاوت اساسى، ریشه در این واقعیت دارد که این نوع محصولات دربرگیرنده ژنهایى در ساختار زیستى خود هستند که از گونههایى کاملاً نامرتبط، به این ساختار راه یافته است. به عنوان نمونه، چندى پیش دانشمندان با وارد نمودن ژن مقاوم در برابر سرماى سفره ماهى به رمز ژنتیکى سیبزمینى، به خلق گیاهى مبادرت ورزیدند که در برابر دورههاى مختلف سرما مقاوم است. اگرچه دانشمندان از مدتها پیش در قلمرو گیاهان قادر به پیوندهایى در خویشاوندان گیاهى بودند، اما ابزار نوین ژنتیکى، این امکان را براى آنها فراهم آورده تا تقریباً همه مرزهاى زیستى را درنوردیده و ژنها، ویروسها، باکترىها و دیگر حیوانات و گیاهان را به رمز ژنتیکى محصولات سنتى وارد نمایند.
از سوى دیگر، بومشناسان نیز نسبت به تأثیرات و پیامدهاى نقض مرزهاى طبیعىِ گونهها دچار تردید شدهاند. به عنوان مثال، برنامههاى بلندپروازانهاى را در نظر آورید که با هدف مهندسى گیاهان داراى ژن پیوندى، طراحى شدهاند تا بتوان از آنها به عنوان کارخانههاى تولید دارو و مواد شیمیایى استفاده نمود. واقعیت آن است که حیوانات علفخوار، پرندگان دانهخوار و حشرات موجود در خاک، امروزه براى نخستین بار در معرض گسترهاى از داروهاى اصلاح شده ژنتیکى، واکسنها، آنزیمهاى صنعتى، مواد و فرآوردههاى پلاستیکى و صدها ماده بیگانهاى قرار گرفتهاند که عواقب و پیامدهاى آنها واقعاً بىحدّ و حصر است.
در طى ده سال گذشته، شرکتهاى فعال در حوزه علوم زیستى در پى معرفى اگرچه دانشمندان از مدتها پیش در قلمرو گیاهان قادر به پیوندهایى در خویشاوندان گیاهى بودند، اما ابزار نوین ژنتیکى، این امکان را براى آنها فراهم آورده تا تقریباً همه مرزهاى زیستى را درنوردیده و ژنها، ویروسها، باکترىها و دیگر حیوانات و گیاهان را به رمز ژنتیکى محصولات سنتى وارد نمایند.
هزاران گیاه آزمایشگاهى داراى ژن پیوندى بودهاند که هم اینک میلیونها هکتار از مزارع کشاورزىِ سراسر جهان را تحت پوشش خود قرار دادهاند. بومشناسان در این باره بر این باورند که مخاطرات رها ساختن این محصولات جدید به زیست کره، مشابه مخاطراتى است که در عرضه موجودات غیربومى در آمریکاى شمالى در دهههاى قبل، شاهد آن بودهایم. اگرچه بسیارى از این موجوداتِ غیربومى بدون اختلال و نابسامانى جدّىاى خود را با اکو سیستمهاى این منطقه سازگار نمودند، اما درصد اندکى از آنها براى گیاهان و جانداران این قاره ویرانىهایى به بار آوردند.
اگرچه هرگاه موجود اصلاح شده ژنتیکىاى در عرصه طبیعت رها شود، تنها احتمال اندکى براى از کنترل خارج شدن آن وجود دارد؛ چرا که این گونهها نیز همانند گونههاى غیربومى به نحوى مصنوعى به محیطزیست پیچیدهاى وارد مىشوند که در طول تاریخ بلند تکامل با شبکهاى از روابط بسیار منسجم و منظم همراه شده است، اما این دلیلى براى بىتوجهى به مخاطرات و پیامدهاى چنین احتمالهاى اندکى نیز محسوب نمىشود. هم اینک، عمده تلاشهاى موجود در حوزه کشاورزىِ بیوتکنولوژى، معطوف به خلق گیاهان مقاوم در برابر علفکشها شده است. شرکتهاى فعال در حوزه علوم زیستى همانند »مونسانتو« و »نواریتس« با هدف افزایش سهمشان در بازار جهانىِ در حال رشدِ سموم علفکش، به خلق محصولات داراى ژن پیوندىاى روى آوردهاند که در برابر همین سمومِ تولیدى خودشان مقاوم هستند. به عنوان نمونه، بذرهاى جدید انحصارى و ثبت شده مقاوم در برابر سموم آفتکش شرکت مونسانتو، در برابر پرفروشترین سم علفکش این شرکت یعنى سم »روندآپ« مقاوم هستند.
شرکتهایى از این دست، امیدوارند تا حد امکان کشاورزان را متقاعد سازند که محصولات جدید مقاوم در برابر سموم علفکش، نابودى و قلع و قمع کارسازترى را از علفهاى هرز براى آنها ممکن مىسازند. با استفاده از چنین سمومى است که کشاورزان قادر خواهند بود تا در هر زمانى از فصل رویش، بدون نابود ساختن محصولات زراعى، علفهاى هرز را قلع و قمع نمایند؛ اما منتقدین همواره هشدار عرضه موجودات جدید اصلاح شده ژنتیکى با پیامدهایى جدى براى سلامت بشرى همراه است؛ پیامدها و تأثیراتى که بایستى درباره آنها تصمیمگیرى و به رفع آنها اقدام نمود.
دادهاند که استفاده از این گونه محصولات زراعى مقاوم در برابر سموم علفکش، احتمالاً کشاورزان را به استفاده بیشتر از سموم براى کنترل علفهاى هرز ترغیب مىنماید،چرا که با استفاده از این نوع سموم، دیگر نگرانىاى براى از بین رفتن محصولات زراعى وجود ندارد، و استفاده فزاینده از این گونه سموم نیز به نوبه خود، احتمال گسترش مقاومت در علفهاى هرز را به همراه دارد که البته نتیجه آن، استفاده هر چه بیشتر از این نوع سموم براى مقابله با گونههاى مقاومتر خواهد بود و… محصولات جدیدِ داراى ژن پیوندى مقاوم در برابر آفات، از جمله ذرت بىتى نیز براى نخستین بار است که به بازار عرضه شدهاند. هم اینک شرکتهاى مونسانتو و نوارتیس در حال عرضه محصولات گیاهىاى هستند که در هر سلول این گونه گیاهان، نوعى حشرهکش تولید مىشود و این در حالى است که مجموعهاى رو به گسترش از شواهد علمى، به احتمال خلق »ابرحشراتى« اشاره مىکنند که در برابر تأثیرات این گونه محصولات جدید ژنتیکى از خود مقاومت نشان مىدهند.
برخى دیگر از بومشناسان، هم اکنون نسبت به خطر آن چه که آن را »رهایى ژنها« مىخوانند، هشدارهایى مىدهند و این خطر، چیزى جز انتقال ژنهایى پیوندى از محصولات گیاهى به خویشاوندان علفى آنها از طریق گردهافشانى نیست. مطالعات و بررسىهاى اخیر نشان داده است که ژنهاى پیوندىاى که هدف آنها مقاومت در برابر علفکشها و نیز آفات و ویروسها است، مىتوانند از طریق گردهافشانى، خود را به ساختار ژنتیکى خویشاوندان گیاهىشان وارد سازند و بدین ترتیب به خلق علفهاى مقاوم در برابر ویروسها، آفات و علفکشها بینجامد.
جداى از مخاطراتى از این دست، صنعت بیمه نیز نشان داده که اگرچه به جبران خسارات ناشى از غفلت و یا آسیبهاى کوتاه مدتى که نتیجه معرفى و عرضه محصولاتِ اصلاح شده ژنتیکى به محیطزیست است، مبادرت مىورزد، اما در برابر خسارات فاجعهآمیز و بلندمدت زیستمحیطى، مسؤولیتى به عهده نمىگیرد و این بدین دلیل است که این صنعت هم فاقد نوعى دانش ارزیابىکننده و اکولوژى پیشبینانهاى است که بتواند با اتکاى به آن، در مورد مخاطرات و آسیبهاى موجود در انگلستان، نگرانىهاى جدىِ انجمن پزشکى این کشور درباره تأثیرات بالقوه استفاده از محصولات غذایى اصلاح شده ژنتیکى بر سلامت انسانها، سبب شده تا زمانى که اجماعى علمى درباره سلامت این گونه محصولات شکل گیرد، کاشت تجارى این گونه محصولات به حالت تعلیق درآید.
تصمیمگیرى نماید. در مقابل چنین خلایى است که در صورت بروز هرگونه آلودگى ژنتیکى، هیچ کس عهدهدار مسؤولیت آن نمىگردد و به راستى در این مورد، مقصّر اصلى کیست؟ شرکتهاى فعال در عرصه علوم زیستى و یا دولتها؟
گذشته از این موارد، عرضه موجودات جدید اصلاح شده ژنتیکى با پیامدهایى جدى براى سلامت بشرى همراه است؛ پیامدها و تأثیراتى که بایستى درباره آنها تصمیمگیرى و به رفع آنها اقدام نمود. واقعیت آن است که این گونه محصولات جدید دربرگیرنده ژنهایى از موجوداتى هستند که به هیچ وجه در طول تاریخ به عنوان منبع غذایى، مورد استفاده بشر قرار نمىگرفتهاند. از آن جا که امروزه دو درصد بزرگسالان و هشت درصد کودکان در برابر غذاهاى مرسوم از خود حساسیت نشان مىدهند، حامیان طبقه مصرفکننده، استدلال مىکنند که بایستى همه غذاهاى دستکارى شده ژنتیکى به درستى برچسبگذارى شوند تا بدین شکل مصرفکنندگان از هرگونه مخاطره نسبت به سلامت خود اجتناب ورزند. البته در انگلستان، نگرانىهاى جدى انجمن پزشکى این کشور درباره تأثیرات بالقوه استفاده از محصولات غذایى اصلاح شده ژنتیکى بر سلامت انسانها، سبب شده تا زمانى که اجماعى علمى درباره سلامت این گونه محصولات شکل گیرد، کاشت تجارى این گونه محصولات، به حالت تعلیق درآید. همچنین اتحادیه اروپا هم اخیراً از اعطاى مجوزهایى براى برخى محصولات اصلاح شده ژنتیکى، خوددارى مىورزد.
مسلّم آن است که بایستى هم اینک شاهد تعلیقى جهانى درباره عرضه این گونه محصولات غذایى و نیز ورود موجودات اصلاح شده ژنتیکى به محیط زیست باشیم تا مطالعات بیشتر درباره مخاطرات این گونه محصولات بر محیطزیست و سلامت بشریت و نیز نحوه تعهدها و مسؤولیتهاى موجود در این عرصه، سرانجامى یابد.
مسلماً ادامه بذرافشانى مزارع کشاورزى با استفاده از بذرهاى اصلاح شده در زمانى که فاقد یک علم ارزیابىکننده این فنآورى هستیم، عملى نابخردانه و غیرمسؤولانه است.
برگرفته از مقالات غرب شناسی از سیاحت غرب
دیدگاه ها
… [Trackback]
[…] Read More Information here on that Topic: rowshangar.ir/عوارض-ناشناخته-محصولات-دستکارى-شده-ژن/ […]
… [Trackback]
[…] Find More Information here to that Topic: rowshangar.ir/عوارض-ناشناخته-محصولات-دستکارى-شده-ژن/ […]
… [Trackback]
[…] Read More here to that Topic: rowshangar.ir/عوارض-ناشناخته-محصولات-دستکارى-شده-ژن/ […]