سبک زندگی فاطمی از دیدگاه اقتصاد
سبک زندگی فاطمی از دیدگاه اقتصاد
جامعه امروز ما با مشکلات مختلف اقتصادی مواجه است که می تواند علت های فراوانی را داشته باشد. اما عمده این مشکلات بر خلاف تصور ما که عوامل بیرونی و به اصطلاح دولت را علت این مشکلات می دانیم، عمده مشکلات به خاطر عدم رفتار صحیح ما در چند ساله اخیر در مورد اقتصاد می باشد؛
زیرا جامعه ما به جای آن که تولید گرا باشد، مصرف گرا شده است و به اصطلاح نیاز کاذب در درون خود برای مصرف کالاهای مختلف را ایجاد کرده است و حتی نسبت به کالایی که نیاز به آن در او وجود دارد، اسراف می کند و بیش از اندازه تهیه می کند و به عبارت کلی از ساده زیستی و پرهیز از تجمل دور شده است.
حال برای حل این مشکلات ما باید دست به دامان اهل بیت پیامبرb و سبک زندگی ایشان در مباحث اقتصادی بشویم تا از مشکلات به وجود آمده خارج بشویم و زندگی همراه با آرامش را داشته باشیم.
برای این مهم به سبک زندگی حضرت زهراh در ادامه می پردازیم که ما را در رهایی از این مشکلات، هدایتگر است:
- ساده زیستی و پرهیز از تجمل:
یکی از جلوه های سبک زندگی فاطمی ساده زیستی و پرهیز از هر گونه تجمل بود که از نکات مهم دوران زندگی حضرت زهرا(س) است، همچنانکه در زیارت نامه ی حضرت می خوانیم: «یا خلیفه الورع والزهد»؛ «ای هم پیمان با پارسایی و زهد»:
- حضرت زهرا(س) زمانی به ازدواج با امام علی(ع) پاسخ مثبت داد که علی(ع) هیچ سرمایه ای نداشت و تنها دارایی او برای ازدواج، یک زره بود که آن هم صرف تهیه ی وسایل ضروری زندگی مشترکشان شد(نهج البلاغه، حکمت۸۲) که عبارت بود از: حصیر، لیوان، گلیم، کوزه، آسیاب دستی، مشک، پوست گوسفند، پرده و…مراسم ازدواج حضرت زهرا(س) همراه دعا و اطعام فقرا و صدقه و نیز تهلیل و تکبیر بود(بیت الاحزان، ص۵۷).
- سلمان، روزی به خانه ی دختر پیامبر(ص) می رود و می بیند که ایشان چادری کهنه و وصله دار به سر دارد سلمان متعجب و اندوهناک می شود و به یاد شاهزاده های ایرانی و شکوه و جلال آن ها می افتد، در حالی که یگانه دختر رسول خدا(ص) چادرش فرسوده است. گریه کنان می گوید: «غم و اندوه بر ما باد، دختران پادشاهان ایران و روم بر تخت های طلا می نشینند و پارچه های زربافت و حریر بر تن می کنند و این دختر محمدt است که چادری ساده با دوازده وصله به سر دارد».
در همین زمینه روزی حضرت زهرا(س) به پیامبر(ص) می فرمایند:
ای رسول الله! سلمان از لباس ساده من تعجب می کند! قسم به خدایی که تو را بر پیامبری برانگیخته است، مدت پنج سال است که زیر انداز شبانه من و علی(ع)، پوست گوسفندی است که روزها علوفه شترمان را بر روی آن می ریزیم و بالش ما نیز قطعه پوستی است که درون آن از لیف درخت خرماست(الدروع الواقیه، ص۲۷۵).
- روزی پیامبر(ص) به خانه دخت ارجمندش آمد و او را نگریست که بر زمین نشسته و با دستی فرزندش را در آغوش فشرده و به او شیر شرافت و پارسایی و معنویت می دهد و با دست دیگر با آسیای دستی، دانه ها را آرد و خانه و امور آن را تدبیر می کند.
برترین پدر دنیا بر این ساده زیستی و احساس مسئولیت والا ترین دختر گیتی در برابر خانه و خانواده، آفرین گفت و اشک شوق از جام دیدگان باراند و فرمود: «تعجلی مراره الدنیا بحلاوه الاخره»؛ «دخت ارجمندم! به یاد بهشت پرطراوت و زیبا و نعمت های وصف ناپذیر آن، اینک تلخی ها و سختی های زندگی زودگذر را بچش»!
آن بانوی فرزانه در پاسخ گفت: «پدر جان! خدای را در برابر نعمت های بی کرانش ستایش می کنم و در هر حال سپاس او را می گزارم» (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۸۶).
- حضرت زهرا(س) به حضرت علی(ع) می فرمودند: «من از اینکه چیزی از شما بخواهم و چیزی را درخواست کنم و توان برآوردن آن را نداشته باشی، حیا دارم» (بحارالأنوار، ج۴۳، ص۵۹).
- بخشندگی حضرت زهرا(س)
حضرت زهرا(س) با اینکه دارائی های زیادی را در دست داشتند ولی آن را به نیازمندان می بخشیدند:
- حضرت زهرا(س) در شب پیوند آسمانی اش با امیر مؤمنان، لباس عروسی‌اش را به سائل می‌دهد و با تنها پیراهن کهنه‌ای که دارد به خانه شوهرمی‌رود(نزهه المجالس، ج ۲، ص ۲۲۶).
- ولیمه ی ازدواج فاطمه(س) نیز بسیار مبارک بود، زیرا فقیران مدینه آن شب میهمان این جشن و سرور بودند. (بحارالانوار، ج ۴۳).
- یکی دیگر از جلوه های بخشش در زندگی فاطمه زهرا(س) زمانی محقق می شود که آن بزرگوار همراه با فرزندانش و همسرشان، سه روز، روزه می گیرند و در هر سه روز، هنگام غروب سائلی در خانه ایشان می رسد و طلب کمک می نماید. علی(ع) و زهرا(س) شکر خدا را به جا آورده، مختصر غذایی را که تهیه دیده بودند، به سائل می دهند و خودشان سه شبانه روز گرسنه می مانند (امالی صدوق، ص۲۱۶ و ۲۱۲، کشف الغمه، ج۱، ص۴۱۳ و ۴۱۷٫ مناقب شهر آشوب، ج۳، ص۱۴۷ و ۱۴۸، منتهی الامال، ص۶۸ در ذکر وقایع سال دوم).
این بخشندگی حضرت و همسرشان تا جائی پرارزش بود که در این باره خدای سبحان در سوره انسان درباره ایشان می فرماید:
«عَیْناً یَشرَب بهَا عِبَادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونهَا تَفْجِیراً(۶)یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یخَافُونَ یَوْماً کانَ شرُّهُ مُستَطِیراً(۷)وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً(۸) إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً(۹)» (انسان/۸-۹).
«به یقین ابرار [و نیکان] از جامی می نوشند که با عطرخوشی آمیخته است از چشمه ای که بندگان خاص خدا از آن می نوشند و از هرجا بخواهند، آن را جاری می سازند(۶). آنها به نذر خود وفا می کنند و از روزی که شر و عذابش گسترده است، می ترسند(۷) و غذا را، با این که به آن، علاقه [و نیاز] دارند، به مسکین و یتیم و اسیر می دهند(۸) [و می گویند]: ما براى خشنودى خداست که به شما مىخورانیم و پاداش و سپاسى از شما نمىخواهیم».
- مدیریت منزل و کارهای آن:
حضرت زهرا(س) در کارهای منزل و مدیریت اقتصادی با حضرت علی(س)، کارها را تقسیم کرده بودند؛ بدین صورت که چون زن باید خود را از دید نامحرمان بپوشاند و نسبت به مرد ضعیف تر می باشد، کارهای خانه را عهده دار بودند و حضرت علیg، مسئولیت کارهای خارج از منزل را به دوش می کشیدند:
- امام صادق(ع) می فرماید: «… علی(ع) آب و هیزم می آورد و حضرت فاطمه آرد می کرد و خمیر می ساخت و نان می پخت و لباس ها را وصله می زد، و آن بانوی گرامی از زیباترین مردم بود و گونه های مطهرش از زیبایی مثل گل بود. درود خدا بر او و پدر و فرزندانش باد» (روضه الکافی ، ص۱۶۵).
- امام علی(ع) فرموده است: «فاطمه(س) به قدری با مشک آبکشی کرد تا بر سینه اش اثر گذاشت، و به قدری با آسیاب دستی آرد کرد تا دست هایش مجروح شد و آنقدر خانه روبی کرد و برای پخت و پز آتش زیر دیگ نهاد که لباس هایش گردآلود و دودی گردید؛ و در این امور زحمت و رنج بسیار به او می رسید…» (بحار، ج۴۳ و ۴۲ و ۸۲٫ بیت الاحزان، ص۲۳).
